ZSZ-Przeworsk

Jan III Sobieski na obrazie Jana Matejki

Jan III Sobieski, herbu Janina (ur. 17 sierpnia 1629 w Olesku pod Lwowem, zm. 17 czerwca 1696 w Warszawie) - król Polski od 1674. Od 1656 chorąży koronny, od 1665 marszałek wielki, od 1666 hetman polny koronny, a od 1668 hetman wielki koronny.

Od 1665 był żonaty z Francuzką Marią Kazimierą d'Arquien (Marysieńką), córką francuskiego markiza Henryka d'Arquien.

Jan Sobieski pochodził ze znanego rodu Sobieskich z Sobieszyna. Jego ojciec, Jakub, pod koniec życia był kasztelanem krakowskim. Po matce, Zofii Teofili z Daniłowiczów, Jan był spokrewniony z potężnym rodem Żółkiewskich. Był prawnukiem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego.

Otrzymał staranne wykształcenie, uczęszczał do Kolegium Nowodworskiego w Krakowie i studiował na Wydziale Filozoficznym Akademii Jagiellońskiej. Po studiach, wraz z bratem Markiem, przebywał dwa lata za granicą, zwiedzając kraje Europy Zachodniej. Nabył wtedy znajomość języków łacińskiego, francuskiego, niemieckiego i włoskiego.

Do kraju bracia wrócili w 1648, w trakcie trwania Powstania Chmielnickiego. Obaj zaciągnęli się do wojska i jako rotmistrze, na czele własnych chorągwi, przeszli chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem. Rok później Marek zginął w niewoli tatarskiej, Jan zaś wziął udział w poselstwie do Turcji. W Stambule zaznajomił się z organizacją imperium osmańskiego i poznał język tatarski. Po powrocie brał udział w wojnie z Rosją, walczył pod Ochmatowem i, w randze pułkownika, pod Beresteczkiem.

Na początku "potopu szwedzkiego" wraz z wieloma innymi oddziałami oddał się pod Unieściem pod protekcję króla szwedzkiego Karola X Gustawa, któremu służył później przez prawie rok. Jednak w kwietniu 1656 walczył już u boku króla polskiego Jana II Kazimierza i wsławił się w 3-dniowej bitwie pod Warszawą, dowodząc skutecznie 2 tys. oddziałem jazdy tatarskiej. Król awansował go wtedy na chorążego koronnego.

Jako członek stronnictwa profrancuskiego, w czasie rokoszu Lubomirskiego Sobieski stanął po stronie króla Jana Kazimierza.

W 1667 Sobieski pobił pod Podhajcami Kozaków i Tatarów, a w 1673, już jako wielki hetman koronny, odniósł świetne zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem.

Gdy w listopadzie 1673 zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki, szlachta na sejmie elekcyjnym, jedynie przy sprzeciwie części posłów litewskich, wybrała 19 maja 1674 na jego następcę Jana III Sobieskiego. Znaczną rolę w elekcji odegrała Marysieńka, żona Sobieskiego.

Za najpilniejsze zadanie dla Rzeczypospolitej król Jan III Sobieski uznał zawarcie pokoju z Turcją, odzyskanie ważnego strategicznie Kamieńca Podolskiego i przerwanie nieustannego pasma wojen na południowych granicach państwa. W tym celu jesienią 1674 Rzeczpospolita wznowiła działania wojenne na froncie tureckim. Zdobyty został Bar i Reszków, a zablokowany Kamieniec Podolski. Na więcej Sobieskiego nie było stać, gdyż hetman litewski Michał Pac zabrał wojska litewskie i wrócił na Litwę. Była to oczywista zdrada, jaką Pac ukartował w porozumieniu z Brandenburgią, której Sobieski zamierzał odebrać Prusy Książęce po zawarciu pokoju z Turkami. Zamiary te zresztą spełzły na niczym, głównie dlatego, że Brandenburgia sprzymierzyła się z Francją.

W 1675 Tatarzy nowymi siłami znów przekroczyli Dniestr, ale nie potrafili zdobyć Żórawna. Po rozejmie Kamieniec Podolski pozostał przy Turcji, lecz zwróciła ona Białą Cerkiew. Przez kolejnych 7 lat Polska nie wojowała. W kraju narastała opozycja przeciwko królowi, opłacana złotem przez Austrię i Brandenburgię. W Małopolsce uknuto nawet spisek detronizacyjny, by obalić Jana III Sobieskiego, a tron przekazać niemieckiemu księciu Karolowi Lotaryńskiemu, ożenionemu z wdową po królu Michale Korybucie Wiśniowieckim.

Kierując się swym wielkim doświadczeniem wojennym, Sobieski zreformował wojska Rzeczpospolitej, zmieniając ich organizację i wyposażenie. Z oddziałów piechoty ostatecznie znikła pika, natomiast wszyscy muszkieterzy zostali wyposażeni w berdysze. Zwiększyło się znaczenie artylerii i dragonii, w ataku ciężkozbrojna husaria pozostawała główną siłą przełamującą.

W marcu 1683 Rzeczpospolita odwróciła się od Francji, zawierając sojusz z cesarzem Austrii |Leopoldem I przeciwko Turcji, będącej sojuszniczką Francji. Turcy szykowali się wtedy do wielkiej wyprawy wojennej i Sobieski obawiał się, że uderzą z terenu Podola na Rzeczpospolitą, na Lwów i Kraków. Fortyfikował więc te miasta i zarządził zaciąg do wojska. Turcja uderzyła jednakże na Austrię i po trzech miesiącach armia wielkiego wezyra Kara Mustafy obległa Wiedeń. Nie czekając na posiłki litewskie, Sobieski z wojskiem koronnym pomaszerował na odsiecz stolicy austriackiej. Pod jego dowództwem, w dniu 12 września 1683 rozegrała się wielka bitwa pod Wiedniem, która zakończyła się pogromem Turków. Potem w marszu przez Węgry za cofającymi się Turkami, Sobieski odniósł jeszcze jedno znaczące zwycięstwo pod Parkanami, a w grudniu wraz z całym swym wojskiem wrócił do Krakowa.

W 1684 Rzeczpospolita weszła w skład Świętej Ligi zawiązanej przez Austrię, Wenecję i papieski Rzym przeciwko Turcji. Wojna z Turcją trwała więc dalej i w następnych latach Polacy podjęli kilka wypraw na Podole, Mołdawię i Wołoszczyznę, jednakże bez istotnych sukcesów militarnych. Koncentrując się na wojnach z Turcją, Sobieski nie potrafił już zreformować ustroju państwa, zdobyć terenów nadbałtyckich, ani zabezpieczyć tronu dla swego najstarszego syna Jakuba. Jedynie, zabiegając o poparcie Rosji w wojnie z Turkami, zawarł w 1686 w Moskwie pokój Grzymułtowskiego, w którym potwierdzone zostały warunki układu pokojowego z Andruszowa sprzed 20 lat.

W międzyczasie na dworach magnackich rozkwitały bujnie intrygi i waśnie o wpływy, władzę i pieniądze. Sejmy zrywane były przez liberum veto, wojska koronne były wykorzystywane przez hetmanów i magnatów do prywatnych celów, rosła anarchia i rozbój w królestwie. Wszystko to przyczyniało się do stopniowego załamywania się struktur państwowych i upadku prestiżu króla, pogłębionego dodatkowo przez klęskę wojennej wyprawy do Mołdawii w 1691.

W okresie panowania Sobieskiego powstało wiele budowli, m.in.: pałac w Wilanowie, pałac Krasińskich w Warszawie, zamek Lubomirskich w Wiśniczu, kościół Bernardynów obok Wawelu i kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie. Król często przebywał we Lwowie, miał tam w Rynku własną kamienicę, był władcą szczególnie przez Lwowian ukochanym.

Po długotrwałej chorobie, król Jan III Sobieski zmarł w Wilanowie 17 czerwca 1696 na atak serca. Jego żona Maria Kazimiera zmarła w roku 1716 w Blois, we Francji. Oboje są pochowani na Wawelu w Krakowie. Tron po Janie III Sobieskim przypadł Augustowi II Mocnemu, z saskiej dynastii Wettinów.

Informacje na temat patrona szkoły pochodzą z Wolnej Encyklopedi Wikipedia

Darmowy hosting zapewnia PRV.PL